Nền văn hóa truyền thống độc đáo và phong phú
Yên Bái có 30 dân tộc sinh sống, trong đó có nhiều dân tộc sống xen kẽ, quần tụ. Mỗi dân tộc có nét văn hóa, phong tục tập quán riêng. Điều đó tạo cho tỉnh miền núi này một nền văn hóa đa dạng, phong phú, nhiều nét độc đáo, sâu sắc nhân văn.
Một trong những sắc thái độc đáo tạo nên nét riêng cho mỗi dân tộc chính là trang phục truyền thống của 30 dân tộc nơi đây. Trang phục phản ánh đặc trưng đời sống, phong tục của mỗi dân tộc. Trang phục truyền thống của mỗi dân tộc có kiểu dáng và cách trang trí hoa văn khác nhau. Cùng với váy áo còn có bộ trang sức đi kèm như vòng cổ, vòng tay bằng bạc…
Những nét văn hóa văn nghệ cũng rất độc đáo. Phải kể đến khèn Mông – một nhạc cụ dân tộc điển hình, đã được phổ biến rộng rãi và được xem như một biểu tượng của dân tộc này. Hay “khắp” – một lối trình diễn thơ ca, hát đối đáp của người Thái vùng Mường Lò cũng mang đến nhiều điều thú vị.
Ngoài ra còn kể đến hàng chục lễ hội độc đáo như tẳng cẩu (lễ búi tóc ngược đỉnh đầu để thông báo cho mọi người biết phụ nữ đã có chồng ở dân tộc Thái), tết Síp Xí của người Thái đen nhằm tạ ơn sau một mùa màng tốt tươi, lễ cơm mới của người Mông…
Các phong tục có thể bị biến mất do biến đổi khí hậu
Trung tâm Dữ liệu và Truyền thông phòng ngừa thiên tai (Cục Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu) đã khảo sát về tác động của biến đổi khí hậu tới các phong tục nơi đây và cho rằng, có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự biến mất của các phong tục truyền thống.
Dưới tác động của biến đổi khí hậu, các hiện tượng khí tượng thủy văn cực đoan như lũ lụt, lũ quét, hạn hán xảy ra dài hơn với tần suất lớn hơn. Lũ lụt, lũ quét, cháy rừng sẽ phá hủy rừng, thôn xóm, gây thiệt hại về vật chất và con người, buộc người dân phải di cư, tìm nơi ở khác an toàn hơn.
Trong khi các phong tục tập quá của địa phương phần lớn được lưu truyền bằng phương thức truyền khẩu từ đời này sang đời khác. Việc di dân sẽ dễ dẫn tới tình trạng không lưu giữ được nguyên vẹn các phong tục và các phong tục sẽ dần mai một, biến mất hoặc thay đổi.
Bên cạnh đó, các dân tộc tại Yên Bái có nhiều lễ tết, lễ hội để cầu chúc cho mùa màng bội thu, mưa thuận gió hòa. Những lễ hội này liên quan đến mùa vụ cây trồng, thời điểm thu hoạch. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu sẽ dẫn tới hiện tượng thời tiết thay đổi, hạn hán kéo dài, nhiệt độ tăng.
Nhiều loại cây trồng sẽ không phù hợp với điều kiện thay đổi do biến đổi khí hậu. Mùa vụ hiện tại cũng không còn phù hợp. Do đó, các giống cây trồng, mùa vụ gieo trồng phải thay đổi đề thích nghi với sự thay đổi của thời tiết. Hệ quả là các phong tục, tập quán, lễ hội cũng dần biến đổi theo.
Cùng với sự mai một các phong tục truyền thống, nhóm tư vấn của Trung tâm cho rằng, có khả năng các phong tục mới sẽ xuất hiện, do sự kết hợp giữa các phong tục với nhau trong quá trình di dân, kết hợp với sự kết hợp giữa các dân tộc anh em.
Ngoài ra, biến đổi khí hậu và đặc biệt là nước biển dâng sẽ dẫn tới vùng hạ du không còn đất canh tác, sinh sống. Hệ lụy của nó dẫn tới xu thế người dân chuyển dần lên sinh sống ở vùng cao hơn. Yên Bái là tỉnh miền núi, rất có thể sẽ tiếp nhận thêm người dân chuyển lên sống. Khi đó sẽ có nhiều phong tục tập quán đặc trưng bị đồng hóa, biến đổi hoặc biến mất và hình thành các phong tục mới của người dân mới di cư đến.
Các chuyên gia biến đổi khí hậu cho rằng, cần nhận thức rõ nguy cơ thay đổi những nét văn hóa truyền thống để có biện pháp lưu giữ hiệu quả, đồng thời tiếp nhận các nét văn hóa mới một cách tích cực để làm giàu thêm vốn văn hóa nơi đây.
Bảo Minh (Cục Khí tượng Thủy văn&Biến đổi Khí hậu)
(VFEJ)