quản lý tòa nhà

Thông hai lá dẹt (còn có tên là Thông Sré), tên khoa học là Pinus krempfii H. Lec., (tên đồng nghĩa là Ducampopinus krempfii (Lec.) A. Chev.), thuộc họ Thông (Pinaceae). Đây là loài thông cổ, loài đặc hữu của Việt Nam, với đặc trưng là có hai lá dẹt hình lưỡi kiếm; trên thế giới chỉ có độc nhất ở Việt Nam và có phân bố hẹp ở tỉnh Lâm Đồng. Đây là loài Thông được nhiều nhà thực vật học trên thế giới quan tâm. 

Hình 1:  Cây Thông hai lá dẹt cổ thụ ở Bidoup. (nguồn: Internet)

Đặc điểm:  Thông hai lá dẹt là cây gỗ to lớn thuộc ngành Hạt trần, cao đến 30m, hoặc hơn, đường kính thân có thể đạt 1,5-1,6m, đôi khi tới 2m. Lá dẹt hình lưỡi kiếm, dài 10cm, rộng 1,2cm (khác biệt hoàn toàn so với các loài Thông lá kim). Tán lá khá rộng. Bộ phận sinh sản là ‘Nón’ đơn tính, cùng gốc. Nón đực gồm những lá bào tử nhỏ, mang bào tử nhỏ (hạt phấn). Nón cái hình trứng, dài khoảng 8-9cm, gồm những lá bào tử lớn (lá noãn mở), mang bào tử lớn (noãn trần). Nón quả (phát triển từ nón cái) gồm những vẩy hoá gỗ. Hạt trần nhỏ, dài 4-5mm, màu nâu nhạt và có cánh trắng.

 

Hình 2:  Lá cây Thông hai lá dẹt. (nguồn: Internet) 

Phân bố: Thông hai lá dẹt, loài cổ thực vật, còn hiện diện ở vùng núi Bidoup (thuộc xã Đạ Chay, huyện Lạc Dương, Lâm Đồng). Ngoài quần thể chính (mọc tập trung trên độ cao 1.400 - 1.800m so với mực nước biển), loài cây này còn phân bố rải rác ở một số khu vực khác như huyện Khánh Sơn (Khánh Hòa), vùng giáp ranh giữa Nha Trang và rừng Đơn Dương (Lâm Đồng) và khu vực rừng thuộc Vườn quốc gia Chư Yang Sin (Đắk Lắk).

Hình 3:  Mở văn bia Quần thể Thông hai lá dẹt là Cây Di Sản Việt Nam. (nguồn: VACNE)

Theo điều tra của các cơ quan Lâm nghiệp, loài Thông này có khoảng trên 1.000 cây. Trong đó, rất nhiều cây có đường kính lớn khoảng 40cm trở lên, còn những cây đường kính cỡ 10-15cm thuộc thế hệ trung gian thì rất ít. Đây là quần thể Thông hai lá dẹt lớn nhất ở Việt Nam và thế giới hiện nay. Loài Thông này không chỉ là cây quý hiếm, mà còn là biểu tượng linh thiêng, gắn bó mật thiết với đời sống tâm linh, văn hóa của cộng đồng người dân sinh sống trong vùng. Dân tộc K'Ho ở địa phương gọi là "cây thần linh" nên không bao giờ họ dám chặt hạ.

Hiện nay, một số khu vực phân bố Thông hai lá dẹt đang bị đe dọa do tình trạng phá rừng làm nương rẫy. Nhiều cây bị chết do mất môi trường sinh sống tự nhiên và nhiều cây quá già cũng tự đổ gãy.

Thành phần hoá học:

Tinh dầu của lá và cành Thông hai lá dẹt chủ yếu gồm hydrocarbon monoterpen, với hàm lượng đáng kể myrcen, limonen và α-pinen. Ngoài ra, còn có các hydrocarbon sesquiterpen như (E)-β-caryophyllen và germacren D, cùng với một lượng nhỏ camphoren với hàm lượng thấp.

Theo Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ (số 38B, tháng 2/2017), nhóm tác giả L.T.H.Nhung và T.T.Thủy đã công bố cấu trúc hóa học của 6 flavonoid từ dịch chiết etylacetat và 1 lignan từ dịch chiết n-butanol của vỏ rễ Thông hai lá dẹt. Tiếp theo, các tác giả trên đã công bố 27 thành phần hóa học của các chất kém phân cực từ cặn chiết n-hexan của vỏ rễ loài Thông này bằng phương pháp sắc ký khí gắn khối phổ (GC-MS). Trong đó, chất nerolidol và chromon có hàm lượng lớn (tương ứng 13,79% và 6,25%). Đây là những hợp chất có hoạt tính sinh học cao.

Tác dụng:

Theo tài liệu, Thông hai lá dẹt có tiềm năng ứng dụng trong Y học, đặc biệt là trong Y học cổ truyền hoặc dân gian để điều trị nhiều loại bệnh.

Dầu Thông, được chiết xuất từ nhựa cây Thông, có tác dụng sát trùng, chống co thắt, làm se, lợi tiểu, làm đỏ da, kích thích và tẩy giun. Đây là một phương thuốc quý được dùng để điều trị các bệnh về thận và bàng quang, đồng thời được dùng cả đường uống và dưới dạng xoa bóp và xông hơi để điều trị các bệnh thấp khớp. Dầu Thông cũng rất có lợi cho hệ hô hấp và do đó được dùng trong điều trị các bệnh về đường hô hấp như ho, cảm lạnh, cúm và lao.

Gỗ của loài Thông này có thể dùng trong xây dựng và các ứng dụng khác do đặc tính mềm và nhẹ.

Bảo tồn nguồn gen quý hiếm:

Do có phân bố hẹp, số lượng ít và tốc độ tái sinh thấp, Thông hai lá dẹt hiện được xếp vào nhóm loài nguy cấp trong Sách Đỏ Việt Nam (2007) và Danh lục Đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN). Tại Việt Nam, loài này nằm trong nhóm IIA theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP-Danh sách các loài thực vật rừng nguy cấp, quý hiếm cần được bảo vệ nghiêm ngặt.

Trước nguy cơ tuyệt chủng trong tự nhiên, vườn quốc gia Bidoup – Núi Bà đã và đang triển khai nhiều biện pháp bảo tồn nghiêm ngặt nhằm gìn giữ và phục hồi quần thể Thông hai lá dẹt. Bảo tồn in situ (bảo tồn tại chỗ) là biện pháp bảo tồn hữu hiệu nhất vì nó duy trì hệ sinh thái phù hợp với điều kiện sống hiện tại của loài, với các điều kiện khí hậu, đất đai ổn định, tổ thành loài cây đã phát triển và tiến hóa theo thời gian và nay được giữ ở tình trạng tối ưu.

Việc bảo tồn loài Thông hai lá dẹt đặc hữu của Việt Nam không chỉ tôn vinh giá trị của loài cây cổ thụ quý hiếm, có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong bảo tồn đa dạng sinh học, mà còn có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường, gìn giữ nguồn gen quý hiếm cho các thế hệ tương lai, thúc đẩy phát triển du lịch sinh thái gắn liền với bảo tồn thiên nhiên.

               TSKH. Trần Công khánh (st)