Cách đây hơn 1 năm, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) đã phối hợp với Hiệp hội các Vườn quốc gia và Khu bảo tồn thiên nhiên Việt Nam, Cục Bảo tồn Di sản văn hóa lịch sử, Cục Bảo tồn đa dạng sinh học và một số cơ quan khác phát động sự kiện "Bảo tồn cây di sản Việt Nam".
Đến nay, đã có gần 100 cây cổ thụ trong cả nước được vinh danh cây di sản. Tuy nhiên, trong danh sách này không có cây di sản nào của Quảng Ninh. Phải chăng Quảng Ninh không mặn mà với việc vinh danh cây di sản?
Hai cây lim Giếng Rừng (TT Quảng Yên, Yên Hưng), có đầy đủ các tiêu chí của cây di sản nhưng chưa được lập hồ sơ đề nghị xét duyệt.Vinh danh để gìn giữ
Theo tài liệu của VACNE cung cấp thì Singapore là nơi đầu tiên tổ chức phong trào bảo vệ cây di sản. Theo quy định của nước này, cây di sản là những cây trưởng thành, đơn lẻ được lựa chọn và bảo vệ bởi quy định pháp luật do nhà nước xây dựng có tên Kế hoạch cây di sản (Heritage trees scheme), có hiệu lực từ ngày 17-8-2001. Hiện nhiều nước khác như Trung Quốc, Thái Lan, Myanmar, Nhật Bản, Úc, New Zealand, Hoa Kỳ… đã tiến hành bảo vệ cây di sản.
Tại Việt Nam, VACNE đã chính thức phát động sự kiện "Bảo tồn cây di sản Việt Nam" ngày 18-3-2010. Mục đích chương trình nhằm lựa chọn và vinh danh những cây di sản của đất nước, góp phần bảo tồn nguồn gen các cây tiêu biểu của Việt Nam, góp phần nâng cao ý thức tôn trọng tự nhiên và trách nhiệm bảo vệ môi trường cũng như quảng bá sự phong phú, đa dạng với giá trị khoa học cao của hệ thực vật Việt Nam rộng rãi trong nước và ngoài nước, tạo nguồn du lịch sinh thái, nghiên cứu khoa học... Tiêu chí công nhận cây di sản là căn cứ vào đặc điểm sinh thái, ý nghĩa lịch sử, văn hoá của cây. Nếu là cây cổ thụ trong tự nhiên phải 200-300 tuổi trở lên. Cây cao to, cao trên 40m, chu vi trên 6m đối với cây gỗ đơn thân, cao trên 25m, chu vi trên 15m đối với các cây đa. Có hình dáng đặc sắc, đặc biệt ưu tiên các loài đặc hữu, quý hiếm, có giá trị văn hoá, lịch sử. Những cây được trồng phải trên 100 tuổi và gắn liền với lịch sử, mang nét văn hoá đặc thù của địa phương… Sau khi nhận hồ sơ đề cử, hội đồng cây di sản sẽ thẩm định, đánh giá và đưa ra quyết định công nhận. Cây di sản được cộng đồng đề xuất, được chủ sở hữu cây đăng ký, được Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận và được bảo tồn tốt nhất, tạo điều kiện hỗ trợ chủ nhân của các cây di sản, chăm sóc, bảo quản trong các điều kiện cần thiết...
Sau hơn 1 năm phát động chương trình Bảo tồn cây di sản, đến nay, VACNE đã trao bằng công nhận cây di sản Việt Nam cho hơn 87 cây, thuộc các tỉnh, thành phố gồm: Hà Nội, Thừa Thiên - Huế, Hải Dương và Hải Phòng... Ngoài ra, Hội đồng cây di sản đã xét duyệt cho gần 100 cây thuộc cây di sản và sẽ tổ chức vinh danh trong thời gian tới. Về hoạt động đăng ký cây di sản, đã có hơn 100 cây, thuộc nhiều địa phương trong cả nước đăng ký chương trình Bảo tồn cây di sản.
Rừng trâm trên đảo Minh Châu cũng là một “ứng cử viên” cây di sản của Quảng Ninh.
Bao giờ cây di sản của Quảng Ninh được vinh danh?
Truy cập vào trang web của Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (tại địa chỉ www.vacne.org.vn) có thể dễ dàng nhận thấy hoạt động vinh danh cây di sản đang nhận được sự hưởng ứng tích cực của các địa phương và của dư luận. Nhiều cây cổ thụ nổi tiếng đã được công nhận là cây di sản Việt Nam như: 54 cây lim ở Đền Cao, Hải Dương, 9 cây muỗm ở Thụy Khuê (Hà Nội), 1 cây thị ở Huế, 1 cây gạo Hải Phòng, 7 cây samu dầu ở Nghệ An, 18 cây duối ở Đường Lâm và 2 cây nghiến ở Cao Bằng... Tuy nhiên, trong danh sách này không hề có cây cổ thụ nào có "hộ khẩu" tại Quảng Ninh. Thậm chí, đến nay Quảng Ninh cũng chưa có bất cứ một cây cổ thụ nào có hồ sơ đăng ký cây di sản. Ông Phùng Quang Chính, Ủy viên Hội đồng xét duyệt cây di sản Việt Nam, cho biết: "Hội đồng xét duyệt cây di sản Việt Nam chưa nhận được bất cứ hồ sơ đăng ký từ Quảng Ninh mặc dù theo đánh giá của chúng tôi thì Quảng Ninh là vùng đất có rất nhiều cây xứng danh cây di sản. Chúng tôi đã về Yên Tử, khảo sát cây đại cổ thụ, hàng tùng, mai và thấy những cây này hoàn toàn có đủ tiêu chí công nhận cây di sản như quy định. Tuy nhiên, do chưa có hồ sơ đề nghị nên chúng tôi chưa thể công nhận cho những cây này”.
Theo tiêu chí về cây di sản, Quảng Ninh có rất nhiều cây cổ thụ đáp ứng đủ các điều kiện. Tiêu biểu là 2 cây lim Giếng Rừng (TT Quảng Yên, Yên Hưng) có tuổi thọ hơn 700 năm, gắn liền với chiến thắng Bạch Đằng lịch sử. Là hàng loạt cây cổ thụ có tuổi thọ hàng trăm năm trên núi Yên Tử như những cây tùng, cây thông, cây đại, cây đa... và rừng mai vàng cổ thụ. Ngoài ra, còn có rừng trâm trên xã đảo Minh Châu đã tồn tại hơn 300 năm nay... Thực tế cho thấy, các cây cổ thụ này đều đạt và vượt các tiêu chí về cây di sản mà VACNE đã đề ra bởi lẽ không chỉ có nhiều trăm năm tuổi, những cây này còn gắn kết chặt chẽ với các chứng tích lịch sử, văn hoá và danh thắng của Quảng Ninh nói riêng và của đất nước nói chung. Tuy nhiên, để được công nhận thì điều kiện cần phải có là hồ sơ đăng ký gửi Hội đồng xét duyệt cây di sản Việt Nam thì chưa cây nào có. Ông Phùng Quang Chính cho biết thêm: "Khi chúng tôi đi khảo sát ở Yên Tử có gặp người phụ trách ngoại giao của Thiền viện Yên Tử, người này đã làm bản đăng ký và trực tiếp đề xuất mong muốn VACNE sớm công nhận cụm cây cổ thụ trong khu vực là Cây Di sản Việt Nam. Tuy nhiên, đến tận bây giờ chúng tôi vẫn chưa nhận được hồ sơ để làm cơ sở xét duyệt”.
"Bảo tồn cây di sản, không chỉ có ý nghĩa bảo tồn nguồn gien mà còn phục vụ cho du lịch văn hóa, giáo dục, khoa học… góp phần quan trọng vào quá trình bảo tồn đa dạng sinh học" - Đó là nhận định của nhiều nhà khoa học Việt Nam về chương trình bảo tồn cây di sản. Vậy mà không biết đến bao giờ các cây cổ thụ "hộ khẩu" Quảng Ninh mới được vinh danh là cây di sản?