Tiếp theo bài “Nên phát triển cây Xa kê” của TS. Nguyễn Đình Hòe (Internet của VACNE, 11/04/2013), bài viết này cung cấp thêm một số thông tin về tác dụng làm thuốc của cây Xa kê.
 |
Ảnh: Cây Xa kê có quả
(nguồn: T.C. Khánh) |
Xa kê, còn gọi là cây Bánh mì, tên khoa học là Artocarpus altilis (Park.) Fosberg, họ Dâu tằm (Moraceae). Cây có nguồn gốc ở Malaysia và các đảo phía Nam Thái Bình Dương, được nhập trồng phổ biến ở Miền Nam nước ta để lấy quả. Đây là cây gỗ cao đến 15m, có nhựa mủ trắng. Lá to, dài đến 1m, mép khía sâu thành 3-9 thùy, rất nhám ở mặt dưới; lá kèm màu vàng, dài 12-13cm, mau rụng. Cụm hoa đực là bông dài 20cm, mang nhiều hoa có 1 nhị. Cụm hoa cái tạo thành quả phức hình cầu. Quả trưởng thành trông như qủa Mít nhỏ, có nạc trắng, nặng chừng 1-2 kg. Hạt to khoảng 1cm.
Ở nước ta, thường gặp hai loại Xa kê, một loại không có hạt (A. altilis var. apyrena) và một loại có hạt (A. altilis var. seminifera), được trồng nhiều ở Miền Trung.
Quả Xa kê chứa nhiều chất dinh dưỡng, khi chín có mùi thơm, ăn được. Quả non ăn như rau, có thể luộc hoặc chế biến các món ăn như chiên, nấu xúp, nấu cari với vịt, ninh với sườn heo, nấu chè, hoặc đem nghiền thành bột để làm bánh như bột khoai tây, làm bánh xèo. Hạt Xa kê đem luộc hoặc rang để ăn như hạt mít.
Phần múi ăn được của Xa kê chiếm tới 70% quả phức. Trong 100g phần quả ăn được có các chất sau: protein 1,2g %, chất béo 0,3g %, chất bột đường 23g %, chất xơ 1,34 %, chất khoáng 0,94 %, gồm kali 296mg %, calci 27mg %, magiê 26mg %, đồng 0,12mg %, sắt 0,8mg %, mangan 0,14mg % và các Vitamin B1, B2, C, PP.
Lá Xa kê có tác dụng kháng sinh, tiêu viêm, lợi tiểu, trị tiêu chảy, đái tháo đường, huyết áp cao, sỏi thận, bệnh gút và viêm gan vàng da. Các nhà khoa học Ấn Độ đã chứng minh cao khô (chiết bằng cồn 50 độ) của vỏ và lá Xa kê có tác dụng lợi tiểu với liều 20mg cao/kg thể trọng chuột thí nghiệm. Tuy nhiên, cao này có độc với liều LD50 = 80mg cao/kg thể trọng chuột. Ngày dùng một lá, sắc uống như nước trà, nhưng chỉ dùng một tuần, lại nghỉ một tuần, không nên uống liên tục thay nước trà. Lá Xa kê cũng được dùng trị đinh nhọt, phối hợp với lá Ðu đủ, giã với vôi cho tới khi có màu vàng, lấy hỗn hợp này đắp trị sưng háng. Ở nước ta, kinh nghiệm dân gian dùng lá Xa kê chữa phù thũng.
Rễ Xa kê có tính làm dịu, trừ ho. Ở Tân Calédoni, rễ cây này được dùng trị hen và các rối loạn đường tiêu hóa, một số rối loạn khi mang thai, đau răng miệng và trị bệnh ngoài da.
Vỏ cây Xa kê có tác dụng sát khuẩn. Ở Papua Niu-Guinea, vỏ cây được dùng trị bệnh ghẻ. Nhựa cây pha loãng để uống trị bệnh tiêu chảy và lỵ.
Thời gian qua, trên một số báo viết và internet có bài về dùng lá Xa kê tươi, hoặc lá vừa rụng để chữa bệnh gút (tác dụng hạ acid uric). Thông tin còn cho biết Viện Gút ở Tp Hồ Chí Minh đã chế ra thuốc trị bệnh gút từ lá Xa kê, nhưng hiện nay giá còn cao, người ít tiền khó tiếp cận.
Xa kê là cây chịu được nắng hạn, có nhiều công dụng, trồng làm cây tạo bóng mát, cây cảnh, cây thực phẩm (rau sạch), và là cây làm thuốc. Những nơi có điều kiện, nên khuyến khích trồng và phát triển rộng cây này, nhất là vùng đồng bằng Sông Cửu Long và miền Đông Nam Bộ.
TSKH. Trần Công Khánh,
Uỷ viên BCH TƯ Hội Bảo vệ TN&MT VN